تفاوت خلع ید و تخلیه ید در حقوق ایران + مراحل رسیدگی

۱. تعریف خلع ید

خلع ید در اصطلاح حقوقی، به معنای رفع تصرف غیرقانونی از مال غیرمنقول (مانند زمین، خانه، مغازه) است که بدون مجوز قانونی در اختیار شخصی غیر از مالک قرار دارد.
به بیان ساده، وقتی فردی مالکیت رسمی ملکی را دارد ولی دیگری بدون قرارداد یا مجوز در آن تصرف کرده، مالک می‌تواند دادخواست خلع ید بدهد.

مبنای قانونی:
•ماده ۳۰ قانون مدنی: «هر مالکی نسبت به مایملک خود حق همه‌گونه تصرف و انتفاع دارد…»
•ماده ۳۱ قانون مدنی: «هیچ‌کس نمی‌تواند مالک را از تصرف در مال خود منع کند مگر به حکم قانون.»
•ماده ۳ قانون آیین دادرسی مدنی: الزام دادگاه به رسیدگی بر اساس قوانین مدون.

⸻

۲. تعریف تخلیه ید

تخلیه ید معمولاً زمانی مطرح می‌شود که تصرف، ابتدا قانونی بوده (مثل اجاره یا اذن مالک) اما پس از پایان مدت قرارداد یا فسخ آن، متصرف حاضر به تحویل ملک نمی‌شود.
برای مثال: مستأجری که بعد از اتمام قرارداد اجاره، ملک را تخلیه نمی‌کند.

مبنای قانونی:
•ماده ۴۹۴ قانون مدنی: «عقد اجاره به محض انقضای مدت برطرف می‌شود و اگر پس از انقضای مدت، مستأجر عین مستأجره را بدون اذن مالک در تصرف خود نگاه دارد، موجر برای اجرت‌المثل مدت مزبور مستحق خواهد بود.»
•قانون روابط موجر و مستأجر ۱۳۷۶ (به‌ویژه مواد ۲ و ۳) که شرایط تخلیه سریع را تعیین کرده.

⸻

۳. تفاوت‌های اصلی خلع ید و تخلیه ید (به زبان ساده)

خلع ید و تخلیه ید هر دو برای گرفتن ملک از دست شخصی دیگر استفاده می‌شوند، اما تفاوت مهمشان در ماهیت تصرف است.
در خلع ید، تصرف از همان ابتدا غیرقانونی است؛ یعنی شخص بدون قرارداد یا مجوز وارد ملک شده و آن را تصرف کرده است. برای طرح این دعوا، داشتن سند مالکیت رسمی الزامی است و مالک باید بتواند مالکیت خود را ثابت کند.

در تخلیه ید، تصرف در ابتدا قانونی بوده است، مانند زمانی که مالک ملک را اجاره داده یا اجازه استفاده داده، اما بعد از پایان قرارداد یا فسخ آن، متصرف حاضر به تخلیه ملک نمی‌شود. در این حالت، مالک یا موجر تنها با ارائه قرارداد معتبر می‌تواند درخواست تخلیه کند.

به طور کلی، خلع ید بیشتر در پرونده‌های غصب یا تصرف عدوانی مطرح می‌شود و رسیدگی به آن ممکن است زمان‌بر باشد، اما تخلیه ید به ویژه در مواردی که قرارداد اجاره رسمی یا دارای کد رهگیری باشد، روند سریع‌تری دارد.

⸻

۴. مراحل رسیدگی به دعوای خلع ید
1.ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به طرفیت متصرف.
2.ارائه مدارک مالکیت رسمی (سند تک‌برگ یا بنچاق معتبر).
3.ارجاع پرونده به دادگاه عمومی حقوقی محل وقوع ملک.
4.جلسه رسیدگی و دفاعیات طرفین.
5.صدور حکم خلع ید و ارجاع به واحد اجرای احکام.
6.تحویل ملک توسط اجرای احکام با حضور مأمورین.

⸻

۵. مراحل رسیدگی به دعوای تخلیه ید
1.ثبت دادخواست تخلیه یا استفاده از درخواست تخلیه فوری طبق قانون روابط موجر و مستأجر.
2.ارائه قرارداد اجاره معتبر (دارای تاریخ، امضا، و ترجیحاً کد رهگیری).
3.رسیدگی سریع (در موارد تخلیه فوری، بدون جلسه طولانی).
4.صدور دستور تخلیه و اجرای آن توسط دایره اجرا.
5.تحویل ملک به موجر.

⸻

۶. نکات مهم
•در خلع ید، بدون سند رسمی امکان پیروزی بسیار کم است، مگر در برخی دعاوی تصرف عدوانی.
•در تخلیه ید، اگر قرارداد اجاره رسمی یا دارای کد رهگیری باشد، روند بسیار سریع‌تر خواهد بود.
•دعوای خلع ید معمولاً زمان‌برتر از تخلیه ید است.

⸻

۷. جمع‌بندی

به زبان ساده:
•اگر کسی از اول بدون اجازه شما ملک را تصرف کرده → خلع ید
•اگر کسی اول اجازه داشته (مثلاً مستأجر) ولی بعد از پایان قرارداد تخلیه نکرد → تخلیه ید

⸻

مشاوره حقوقی تخصصی

اگر درگیر پرونده خلع ید یا تخلیه ید هستید، کوچک‌ترین اشتباه در مدارک یا نحوه طرح دعوا می‌تواند باعث طولانی شدن پرونده یا حتی شکست در دعوا شود.
برای جلوگیری از این مشکلات، همین حالا با سیده معصومه صالحی، وکیل پایه یک دادگستری در تهران، متخصص امور حقوقی، ملکی و خانواده مشورت کنید.

📞 واتساپ مشاوره: ۰۹۱۲۲۴۳۱۸۹۸
🌐 تجربه، دقت و پیگیری حقوق شما

🔹 این مقاله صرفاً جهت اطلاع‌رسانی است و جایگزین مشاوره تخصصی حقوقی نمی‌شود.